Ik beleef de verschrikkingen elke dag opnieuw

Toen ik hen voor het eerst zag, zaten ze met z’n vijven op de kale vloer van hun Nederlandse huurwoning. Met gemixte gevoelens.

Gevoelens

Het gebeurt al tijdens de vlucht zelf, zegt Petra. Het onvrijwillig verlaten van huis, werk, familie en vrienden – brengt voor vluchtelingen waar ook ter wereld veel verdriet, stress, onzekerheid, gevoelens van onmacht en ontworteling met zich mee.

Waarom overkomt ons dit? Waar komen we terecht? Zullen we de vlucht wel overleven? Kunnen we ooit terug naar huis, naar de vertrouwde omgeving waarin ik geboren en getogen ben?

Vaak zijn er rouwgevoelens, zowel over de dood van geliefden in het thuisland als over het verlaten van alles wat vertrouwd is. Of schuldgevoelens: ‘Waarom zijn onze vrienden dood en konden wij vluchten? Redden mijn ouders die achtergebleven zijn, het wel zonder mijn steun? Zal ik hen terugzien of was dit afscheid definitief?’ De reis is vaak lang en inspannend, onderweg kan sprake zijn van geweld, verkrachting, diefstal. Het gebeurt geregeld dat ouders en kinderen onderweg van elkaar gescheiden raken, met alle paniek en angst van dien.

Gevolgen

Op zo’n moment dragen veel vluchtelingen al een rugzak aan leed met zich mee. Voordat mensen vluchten, is er al vaak heel wat gebeurd. Onveiligheid, geweld, vervolging, rampen, mogelijk ook marteling, seksueel geweld en gevangenschap. Allemaal ervaringen die volgens onderzoek een grote kans geven op angststoornissen, depressies, paniekaanvallen en posttraumatische stressstoornis (PTSS), zowel bij volwassenen als bij kinderen. Mensen met PTSS beleven de heftige gebeurtenissen die ze gezien of ondergaan hebben steeds opnieuw, in herinneringen, dromen of flashbacks. De bodem is als het ware onder hun bestaan weggevallen. Ze voelen zich nergens meer veilig en zijn voortdurend bedacht op gevaar. Ook woede-uitbarstingen, slaap- en concentratieproblemen en gevoelens van vervreemding kunnen daar deel van uitmaken.

Extreme stress

Van alle vluchtelingen wordt volgens de UNHCR zo’n 85% opgevangen in de regio rond het thuisland. Maar al lijkt dat dicht bij huis, ook binnen de regio is sprake van cultuur- en taalverschillen. Vluchtelingen zitten zonder werk en onderwijs, hebben te maken met onbegrijpelijke bureaucratie, voelen zich eenzaam. Het verblijf in een vluchtelingenkamp, met veel mensen bij elkaar in armoedige omstandigheden, zonder uitzicht en hoop, maakt mensen ook murw, geeft extreme stress. Zeker als ze al vaker gevlucht zijn en de woonomstandigheden slecht zijn. Met je hele gezin in een tentje en er is kou of extreme hitte, niet wetend of er genoeg te eten is, niets aan je situatie kunnen doen, bang voor coronabesmetting in een overbevolkt kamp, negatief bejegend worden door een omgeving die niet nóg meer vluchtelingen aan kan. 

Hulpeloosheid

Voortdurende stress maakt, dat je eigenlijk continu in een staat van verhoogde paraatheid bent: moet je vechten, verder vluchten of juist stil blijven zitten? Als zoiets maar kort duurt, is die alertheid functioneel. Maar chronische stress is erg ongezond en kan naast psychische ook tal van schadelijke lichamelijke gevolgen hebben, zoals hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, een verlaagd immuunsysteem, snellere veroudering, een slechter geheugen, slapeloosheid, spierspanning, rug- en maagpijn. Daarnaast kan de ervaring dat je je eigen lot niet kunt bepalen, en machteloos staat tegenover wat je overkomt, leiden tot wat in de psychologie aangeleerde hulpeloosheid heet. Na vele teleurstellingen probéér je niet eens meer om invloed op je situatie uit te oefenen, en dat maakt depressief. ‘Wat ik ook doe, het helpt toch niet.’ Het is niet vreemd dat in veel kampen sprake is van zware psychische klachten, zoals zelfmoordgedachten en -pogingen. 

Hoge prijs

Petra besluit:

Streven naar vrijheid en veiligheid is iets wat ieder mens kan begrijpen. Maar we realiseren ons vaak niet hoe hoog de prijs is die vluchtelingen daarvoor moeten betalen. Duizelingwekkend hoog.